In Rotterdam, Reyerdijk, is de gemeente samen met Nuon, Stedin en de twee woningcorporaties Woonbron en Vestia aan de slag om te komen tot een voorwaardelijke business case voor de energietransitie van het gebied. Gaandeweg krijgen ze inzicht in wat de energietransitie in de gebouwde omgeving vereist en wat op lokaal en nationaal niveau nog geregeld moet worden om concreet aan de slag te gaan. De belangrijke voorwaarde voor het slagen van de energietransitie is de vrijwillige medewerking van de bewoners van het gebied. Lukt het de stakeholders overeenstemming te bereiken?
“Kijk, het riool gaat sowieso vervangen worden, en dat biedt kansen om gelijk meer dingen aan te pakken, zoals het warmtenet, veiligheid en groenvoorziening. Hier is een kans voor ons bewoners om daar inspraak over te hebben. Nee, er is nog veel niet duidelijk, maar je kan maar beter nú beginnen dan straks achter de feiten aan te lopen.”
Frans, voorzitter VVE appartementen, Reyerdijk te Rotterdam
“Het helpt als de gemeente wat harder gaat sturen op commitment. Anders blijven we elkaar bijpraten. Een transitie als deze vraagt om strakke organisatie en sturing.”
Michiel, Commercieel Manager bij Nuon
De wijk
De wijk Reyerdijk bestaat uit grondgebonden particuliere woningen, gestapelde woningen van woningcorporatie Vestia en Woonbron en woningen van o.a. vastgoedinvesteerders Round Hill Capital en Amvest. Verder zijn er ook nog woningcomplexen van drie VVE’s, zeven utiliteitsgebouwen zoals een kerk en een moskee, drie scholen en twee gemeentelijke complexen.
Het is van belang dat bij de transitie de (particuliere) bewoners betrokken worden en de betrokken partijen inzicht hebben in hun barrières of drempels voor deze grote veranderingen. Op een kleine oppervlakte komen veel verschillende stakeholders (van energieleverancier, wooncorporatie, huurder tot gemeente en netbeheerder) bij elkaar die het project een warm hart toedragen vanuit verschillende perspectieven. De gezamenlijk opgepakte doelstellingen zijn in het begin goed opgepakt maar gaandeweg stilzwijgend gewijzigd. Het verschil in invloed en betrokkenheid in verschillende fasen en niveaus van het project is onuitgesproken, maar wordt middels gezamenlijke stakeholder sessies weer expliciet gemaakt.
Aan de slag
In Reyerdijk gaan vanuit Smart Energy Cities een Innovatiecoach en Creative Producer aan de slag. De Innovatiecoach is o.a. verantwoordelijk voor het digitalisering van woningblokken, waardoor bewoners toegang hebben tot een digitaal model van hun woningen. Hierdoor hebben ze direct inzicht tot hun huidige energieverbruik c.q. kosten. Ook kunnen bewoners scenario’s kiezen, zoals het isoleren van muren, het vervangen van de warmtebron (dit geval sturend naar het warmtenet), het aanbrengen van zonnepanelen en het verbeteren van het comfort door middel van luchtdichting en ventilatiesystemen. Tevens begeleidt de Innovatiecoach het strategische overleg met Gemeente Rotterdam en de leverancier van het warmtenet en infrastructuur, wordt de woningtype analyse verzorgd (met quick wins en haalbare energiescenario’s) en haken industrie en landelijke toeleveranciers aan met een lokaal aanbod (Versnellingstudio). De Innovatiecoach stelt tevens maatregelpakketten samen, in samenspraak met landelijk platform en lokale coalities.
De Creative Producer organiseert losse stakeholder sessies om tot herijking van de doelen, verantwoordelijkheden en samenwerking te komen tussen de verschillende partijen. De gemeente wordt ondersteund bij het opstellen van de communicatiestrategie voor de transitie naar een aardgasvrije wijk, gebaseerd op de interviews in het voortraject. Hierbij ontstaat een gecompartimenteerd communicatie plan van aanpak, waarbij reflectie op actie en het versoepelen van de samenwerking en interne communicatie voorop staan. Ook worden mogelijkheden verkend om andere kansen en problemen in de wijk tegelijk aan te pakken met de transitie naar aardgasvrij. De gedachte hierachter is de kracht van wederkerigheid en het creëren van synergie. Zo worden eerste bewonersbijeenkomsten georganiseerd met een kersverse groep bewoners waarbij ze gezamenlijk een landkaart ontwerpen van de woonwijk.
Een belangrijke les
Een belangrijke stap in het traject blijkt achteraf ook het organiseren van de eerste bewonersavond. Er is op dat moment nog weinig kennis over precieze planning, het plan van het aanpak en kennis over de technologie en financiën. We leren gezamenlijk hoe dat ook kleinschalig kan worden opgezet, wie we moeten uitnodigen en wat we precies kunnen doen. We ervaren hoe de abstractheid van de overkoepelende samenwerkingen met publieke en commerciële stakeholders even opzij gezet moet worden en kleinschalig met bewoners op een ander niveau stappen moeten worden gezet.
Een doorslaggevende gebeurtenis vindt plaats aan het einde van het traject. Tijdens een openhartige sessie (met de stakeholdermap, inclusief twee voorbeelden) komen de betrokken stakeholders er gezamenlijk achter dat het hoofddoel in de loop der tijd is veranderd van ‘of de energietransitie kon plaatsvinden’ naar ‘hoe de energietransitie kon plaatsvinden’. Ze durven zich kwetsbaar op te stellen, lichten elkaar in over interne worstelingen en organisatie ambities, waardoor overeenstemming, transparantie en samenwerking ontstaat.
Resultaat en vervolgacties
Het project levert een aantal handzame tools op. De overkoepelende communicatiestrategie is digitaal en altijd up to date, gebruik makende van de gratis webtool Trello. Hier behouden we overzicht op te verrichtte taken, verzamelen we feedback, werken we aan onze begrippen en inzichten, stippelen we onze communicatie tijdslijn verder uit en bovendien: we stoppen met het vullen van onze toch al overvolle mailbox.
Gebaseerd op de inzichten uit eerdere onderzoeken in het traject en in uit vergelijkbare pilots in andere steden verzamelen we een aantal bewoners bij elkaar. De wijk betekent veel voor deze bewoners en de bewoners betekenen veel voor deze wijk. Ze zijn de pioniers die een creatief en kritisch forum gaan vormen die op persoonlijke titel deelnemen aan een serie buurtavonden. Insteek is om de groep geïnteresseerden binnen de wijk organisch te laten groeien en te laten meebepalen over de energietransitie. Om de pioniers (met verschillende achtergronden) te kunnen laten samenwerken helpen we ze eerst met het oplossen van onderlinge geschillen. Deze leggen we bloot middels een gezamenlijk gemaakte landkaart.
Belangrijke vervolgacties zijn interventies in de wijk (als onderdeel van het placemaking model en het bijbehorende plan van aanpak), een grote informatieavond voor bewoners van de wijk, een duidelijke commitment van stakeholders (duidelijke doelen, uitgesproken mate van invloed en betrokkenheid over tijd, ook van hogerop) en de daadwerkelijke uitvoer (duidelijk plan van aanpak en communicatie naar bewoners toe).
