Het model Smart Energy Cities

De Smart Energy Cities aanpak is een integrale aanpak waarbij de sociaal/maatschappelijke (groen) benadering gelijktijdig wordt gecombineerd met technisch/economische innovaties (blauw). De ontwikkelde aanpak helpt gemeenten en wijken verduurzamen op het gebied van energie. De aanpak wordt gesymboliseerd door een groene, sociaal-maatschappelijke route en een blauwe, technisch-financiële route, deze routes zijn goed zichtbaar in onderstaande figuur.
Beide routes worden gelijkwaardig en gelijktijdig in de 5 stappen uitgewerkt én met elkaar verbonden. Ook is er aandacht voor een goede processtrategie, governance en besluitvorming. Voor meer informatie over Smart Energy Cities klik hier. Scroll langs de 5 fasen en klik op de pin points om meer te lezen over belangrijke elementen in de aanpak. Als u verder leest vindt u praktijkvoorbeelden, nadere uitleg en do’s en dont’s. Ook zijn handige tools en voorbeelden beschikbaar, bijvoorbeeld voor communicatie met bewoners. Voor meet uitleg over het model klik hier.
aan de slag
Stap 1: Samen starten

Inzet integraal expertteam

Inzet integraal expertteam

De energietransitie is een complex vraagstuk met sociaal, maatschappelijke, technische en financiële uitdagingen en impact. Zet een team in met een ‘creative producer’ en een ‘innovatiecoach’, die nauw kunnen samenwerken, om tot een succesvolle en integrale aanpak te komen. Lees hier meer.



Meenemen bewoners

Meenemen bewoners

Bewoners zijn cruciale stakeholders in de warmtetransitie. Woningeigenaren zullen in veel gevallen moeten gaan investeren en hun woning aanpassen om over te kunnen schakelen op andere energiebronnen. Betrek bewoners en inventariseer en erken hun belangen zo vroeg mogelijk in het proces. Lees hier meer.



Procesregie en governance

Procesregie en governance

Stuur voor een effectieve regie op het samenwerkingsproces op 3 aspecten:
o Resultaat: De inhoud van het proces
o Verbinding: De samenwerking tussen actoren
o Vernieuwing: De effecten in de bredere context of omgeving van het proces

Lees hier meer.



Boven-lokale visie energietransitie

Boven-lokale visie energietransitie

Er is een regionale of gemeente-brede visie op de energietransitie nodig om de aanpak op wijkniveau te legitimeren, te sturen en te verankeren. Keuzes die, later in het proces, worden gemaakt voor grootschalige warmte/ energieopties op wijkniveau moeten in de stedelijke of regionale context passen. Lees hier meer.



Samenwerking stakeholders

Samenwerking stakeholders

Echt samenwerken met verschillende stakeholders vereist een open agenda en het nastreven van gedeelde ambities. Neem de tijd om elkaar en elkaars belangen te leren kennen en samen ambities te bepalen. Zo ontstaat gedeeld eigenaarschap van de energieopgave, een breed gedragen proces en actieve participatie van alle stakeholders. Lees hier meer.



karakteriseren ➝
procesregie ➝
Stap 2.2: Karakteriseren
technisch

Delen ontwikkelplannen

Delen ontwikkelplannen

Nieuwbouw, woningrenovaties en vervanging van collectieve voorzieningen (zoals het riool) bieden kansen om gebouwen te verduurzamen en nieuwe energie infrastructuren goedkoper aan te leggen. Gemeenten, netbeheerders, corporaties en energiebedrijven kunnen investeringen slim op elkaar afstemmen door ontwikkel-, onderhouds- en vervangingsplannen met elkaar te delen en zo kosten besparen. Lees hier meer.



Warmtebronnen

Warmtebronnen

Breng in kaart of er duurzame warmtebronnen of warmtebuffers zijn in de wijk. Ga na welke kansen er zijn voor collectieve oplossing, het benutting van restwarmte, lokale biomassa en welke capaciteit beschikbaar is voor warmte/koudeopslag in de ondergrond. Lees hier meer.



Energie-infrastructuur

Energie-infrastructuur

Herleid uit (openbare) bronnen van de gemeente, netbeheerder en woningcorporaties wat de energie infrastructuur van de wijk op dit moment is. Welke delen van de wijk zijn bijvoorbeeld aangesloten op een warmtenet of hebben blokverwarming? Lees hier meer.



Gegevens woningen (gebouwen)

Gegevens woningen (gebouwen)

Bepaal aan de hand van het type woningen en energie labels welk besparingen en maatregelen kansrijk zijn. Stel vast wat de resterende warmtevraag is. Lees hier meer.



Sociale wijkstructuur

Sociale wijkstructuur

Krijg in de gesprekken met bewoners, ondernemers en organisaties ook zicht op initiatieven, samenwerkingsverbanden, communicatiekanalen en actieve bewoners en organisaties in de wijk. Leg kansrijke plekken, initiatieven, doelgroepen en communicatiekanalen vast in een kansenkaart. Dit zijn aangrijppunten voor communicatie, betrokkenheid en verandering. Lees hier meer.



Energietypen

Energietypen

Hoe staan bewoners tegenover de energietransitie, wat hebben zij nodig om in beweging te komen en wat houdt hen tegen? Verwerk de inzichten uit de gesprekken met bewoners in ‘energietypen’ en biedt de stakeholders daarmee een basis voor het ontwikkelingen van communicatie, producten en diensten die inspelen op bewonersbehoeften. Lees hier meer.



Bewonerswensen en -behoeften

Bewonerswensen en -behoeften

Ga in gesprek met bewoners, ondernemers en organisaties om te weten hoe zij tegen de energietransitie aankijken en welke vragen ze hebben. Dit kan in 1-op-1 gesprekken bij bewoners thuis, tijdens informatieavonden of in spontane gesprekken op straat. Praat met hen over de wensen voor hun woning en wijk, hun behoeften en de belemmeringen die er zijn. Lees hier meer.



Sociale wijkverkenning

Sociale wijkverkenning

Blijf niet met elkaar over de wijk praten aan de hand van kaarten of gegevens; maar ga samen de wijk in. Laat je rondleiden door buurtbewoners en kijk naar de wijk door hun ogen. Zie hoe buurten en straten van elkaar verschillen, welke gemeenschappelijke voorzieningen er zijn en zoek aanknopingspunten voor gesprekken. Lees hier meer.



Sociale wijkgegevens

Sociale wijkgegevens

Krijg op basis van gemeentelijke data een eerste indruk van de samenstelling van de wijk. Verzamel gegevens over inkomen en opleidingsniveau, leeftijd en samenstelling van de huishoudens, WOZ waarden en de verdeling huur/koop en appartementen/woningen. Lees hier meer.



Stap 3: Afwegen kansrijke strategieën

Vergelijken oplossingsrichtingen

Vergelijken oplossingsrichtingen

Breng voordelen, nadelen en consequenties van de verschillende warmteopties in de stedelijke of regionale context in kaart. Bepaal welke opties kansrijk zijn voor de wijk en het meest voor de hand liggen. Deze opties worden in de volgende fases verder onderzocht. Lees hier meer.



Uitgangspunten formuleren

Uitgangspunten formuleren

De lokale visie en ambities, inzichten in bewoners, technische randvoorwaarden die volgen uit de gebouwen en infrastructuur leveren uitgangspunten op die helpen bij de keuze van kansrijke strategieën. Lees hier meer.



Programma van wensen

Programma van wensen

Stel op basis van de wensen, behoeften en belemmeringen die de bewoners geuit hebben een programma van wensen op. Dit vormt een leidraad voor de manier waarop bewoners worden betrokken in het proces en voor het ontwikkelen en toetsen van kansrijke strategieën. Lees hier meer.



Stap 4: Ontwerpen routekaart

Strategie uitrol warmtebronnen

Strategie uitrol warmtebronnen

Werk samen met de stakeholders de businesscases voor de verschillende warmteopties uit. Onderbouw per optie de voor- en nadelen en kosten en toets het draagvlak onder bewoners en stakeholders. Veranker de keuze in intentieverklaringen, investeringsplannen, beleidskeuzes en omgevingsplannen. Plan de uitrol van collectieve voorzieningen zoveel mogelijk in combinatie met andere werkzaamheden. Zoals bv. de vervanging van het riool of een ingrijpende renovatie in een wooncomplex.

Lees hier meer.



Ambassadeurs in de wijk

Ambassadeurs in de wijk

Het bereiken en meekrijgen van alle bewoners in een wijk en stad is een intensief, kostbaar en langdurig proces. Daarbij is alle goede hulp welkom. Pioniers en eigenaren die als eerste hun woning of gebouw energiezuinig of aardgasvrij maken, zijn vaak meer dan bereid om hun kennis en ervaringen te delen. Maak hen ambassadeurs van de energietransitie en werk samen om te kunnen versnellen

Lees hier meer.



Financieringsopties

Financieringsopties

Verken met de stakeholders en marktpartijen gezamenlijke businesscases en maatwerk financieringsoplossingen om investeringen met een lange terugverdientijd mogelijk te maken voor alle woning/ gebouweigenaren. Maak met de stakeholders (financiële) afspraken over onrendabele investeringen die nodig zijn om de transitie op gang te brengen. Lees hier meer.



No-regret maatregelen

No-regret maatregelen

Investeringen in de gebouwschil leveren een directe energiebesparing op, gaan tientallen jaren mee en maken meer alternatieve warmte opties mogelijk (midden- en eventueel lage tempratuurverwarming). In één keer goed isoleren en investeren is van groot belang om later extra kosten en gedoe te voorkomen. Geef aan bewoners (per woningtype) aan op welke momenten maatregelen slim – zonder veel extra meerkosten – genomen kunnen worden. Lees hier meer.



Aanbod per woningtype

Aanbod per woningtype

Werk met marktpartijen voorstellen uit voor slimme renovaties en krijg zicht op wat haalbaar en betaalbaar is voor de woningen in de wijk. Nodig daarvoor koplopers uit die grenzen willen en kunnen verleggen. Lees hier meer.



Bewoners bewust maken en betrekken

Bewoners bewust maken en betrekken

Maak bewoners bewust van de veranderingen die op hen af gaan komen en welke slimme keuzes zij zelf kunnen maken bij een verhuizing of verbouwing. Wijs hen actief op beschikbare informatie- en servicepunten. Betrek leveranciers (op maat) om showcases te ontwikkelen van goede woningaanpassingen.

Lees hier meer.



Aan de slag met kansrijke doelgroepen

Aan de slag met kansrijke doelgroepen

Maak op basis van de inzichten uit de karakterisering een overzicht van kansrijke doelgroepen, waaronder de geïdentificeerde energietypen, georganiseerde verbanden (winkelcentrum, kerk, school), pioniers en geplande ontwikkelingen. Bepaal per doelgroep wat nodig is om stappen te zetten naar een aardgasvrije toekomst? Lees hier meer.



ontwerpen ➝
Stap 5: Besluitvorming routekaart

Format routekaart

Format routekaart

Routekaarten zijn een onmisbaar instrument om op wijkniveau overzicht te houden over alle maatregelen, processen en benodigde besluiten in de tijd. Maak eventueel meerdere routekaarten op verschillende (bestuurlijke) niveaus en met verschillende detailniveaus. Gebruik de routekaart(en) om de gezamenlijke ambities op korte en langere termijn scherp te houden en de besluitvorming te ondersteunen. Lees hier meer.



Adaptief management

Adaptief management

Het nieuwe, onzekere en langdurige energietransitie traject vraagt om adaptief management. Gebruik de routekaart als basis en leg de kantelpunten vast die vragen om nieuwe besluiten. Volg ontwikkelingen en veranderende omstandigheden die invloed kunnen hebben op de besluitvorming of uitvoering. Lees hier meer.



Impact en uitstraling buiten de wijk

Impact en uitstraling buiten de wijk

Bekijk de wijk in de bredere context van de stad en/of regio. Onderzoek hoe de impact en uitstraling van de verschillende gekozen maatregelen en strategieën voor de wijk kunnen bijdragen aan de bredere transitieopgave (of daarmee juist botsen). Dit onderzoek kan bijdragen aan de besluitvorming over de routekaart voor de wijk. Lees hier meer.



uitvoeren ➝
Gefeliciteerd!
De eerste stappen zijn genomen onderweg naar een aardgasvrije en energieneutrale wijk. Nu kan het echte werk beginnen! Hanteer de routekaart voor de fasering van de investeringen in de wijk en monitor de ontwikkelingen, zodat de routekaart adaptief kan worden bijgesteld.

Samen starten

Stap 1

Stel als initiatiefnemer vast welke stakeholders (belanghebbenden) een belangrijke rol spelen in de gewenste energietransitie in de wijk. Spreek met deze stakeholders af welk gezamenlijk werk- en besluitvormingsproces en inzet van experts nodig is om een integrale routekaart voor de wijk te maken. Betrek bewoners en hun belangen zo vroeg mogelijk in het proces.


Karakteriseren (sociaal)

Stap 2

Elke wijk heeft eigen sociale uitdagingen en biedt andere kansen. Breng wensen, behoeften en belemmeringen en de sociale structuren en initiatieven in de wijk in kaart. Leg de inzichten vast in energietypen en kansenkaarten en koppel deze terug aan bewoners en gebouweigenaren. Hun wensen en zorgen vormen een belangrijke basis voor de wijkaanpak.  


Karakteriseren (Technisch)

Stap 2

Elke wijk is uniek qua bebouwing en kansen voor inpassing van duurzame warmtebronnen. Om technische mogelijkheden in kaart te brengen is het nodig om inzicht te hebben in: het type woningen en het huidige energieprofiel van de woningen, de status, belasting en capaciteit van de infrastructuur en welke kansen er zijn om nieuwe warmtebronnen in de wijk in te passen. Veel van deze data is beschikbaar in openbare bronnen. Daarnaast is het essentieel om inzicht te hebben in ontwikkelplannen vanuit de gemeente, netbeheerders, woningbouwcorporaties of andere grotere particuliere stakeholders.


Afwegen kansrijke strategieën

Stap 3

Voeg inzichten en kansen uit de sociale en technische verkenning - en karakterisering van de wijk samen. Zo ontstaat een palet aan mogelijke maatregelen en strategieën. In deze stap maken de stakeholders richtinggevende keuzes voor het ontwerp van de routekaart.


Ontwerpen routekaart

Stap 4

Ontwerp een adaptieve routekaart die stapsgewijs toewerkt naar de besluitvorming en realisatie van de toekomstige duurzame warmteoptie. Bepaal welke acties en stappen nodig zijn om tot:
  1. betrokkenheid en actie van individuele bewoners, gebouweigenaren, straten en buurten te komen. Ontwerp een interventiestrategie om - op het juiste moment - in contact te komen en concrete aanpassingen en investeringen tot stand te brengen.
  2. een gebouwaanpak te komen die past bij de toekomstig warmteoplossing (welke maatregelen zijn nodig op gebouwniveau?),
  3. investeringsbesluiten te komen voor de infrastructuur
Zet de ontwikkeling van deze drie sporen uit in de tijd zodat de wisselwerking en het tempo goed op elkaar worden afgestemd.


Besluitvorming routekaart

Stap 5

Stel, samen met alle stakeholders, de routekaart voor meerdere jaren vast. Zorg dat deze routekaart leidt tot een uitvoeringsprogramma met noodzakelijke investeringen. Leg in het uitvoeringsprogramma concrete projecten en activiteiten voor de korte termijn (bv. 1 jaar) vast. Leg vast op welk moment besluiten genomen moeten worden over investeringen in collectieve projecten en over middelen om het transitieproces voor de lange termijn te blijven organiseren en aanjagen.